Wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu (P 10/16) z 2 grudnia 2025 r.
03.12.2025 r.
Trybunał Konstytucyjny (TK) w pełnym składzie rozpoznał połączone pytania prawne Sądów Rejonowych w Grudziądzu i Brodnicy dotyczące możliwości nabycia przez przedsiębiorców przesyłowych lub Skarb Państwa służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu w drodze zasiedzenia przed 3 sierpnia 2008 r. (wejściem w życie art. 305¹–305⁴ Kodeksu cywilnego).
Główne orzeczenie
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 292 w związku z art. 285 § 1 i 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2025 r. poz. 1071, ze zm.), rozumiane w ten sposób, że umożliwiają nabycie przez przedsiębiorcę przesyłowego lub Skarb Państwa, przed wejściem w życie art. 3051-3054 ustawy – Kodeks cywilny, w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, są niezgodne Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 292 w związku z art. 285 § 1 i 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2025 r. poz. 1071, ze zm.), rozumiane w ten sposób, że umożliwiają nabycie przez przedsiębiorcę przesyłowego lub Skarb Państwa, przed wejściem w życie art. 3051-3054 ustawy – Kodeks cywilny, w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, są niezgodne Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Naruszają one:
• Art. 21 ust. 1 (ochrona własności),
• Art. 64 ust. 2 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 (ograniczenia własności tylko w ustawie, bez naruszenia istoty prawa),
• Art. 2 (zasada zaufania do państwa i prawa).
• Art. 21 ust. 1 (ochrona własności),
• Art. 64 ust. 2 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 (ograniczenia własności tylko w ustawie, bez naruszenia istoty prawa),
• Art. 2 (zasada zaufania do państwa i prawa).
Postępowanie w pozostałym zakresie umorzono. Orzeczenie zapadło większością głosów, ze zdaniami odrębnymi sędziów TK: Wojciecha Sycha i Rafała Wojciechowskiego.
Kontekst sprawy
Sprawa dotyczyła wniosków energetycznej spółki akcyjnej o stwierdzenie nabycia służebności gruntowych (odpowiadających służebności przesyłu) przez zasiedzenie dla linii energetycznych z lat 60. i 70. XX w. Właściciele nieruchomości sprzeciwiali się, argumentując, że taka służebność nie istniała w prawie przed 2008 r. i została "wykreowana" w drodze wykładni funkcjonalnej przez Sąd Najwyższy, co narusza konstytucyjną ochronę własności.
Sprawa dotyczyła wniosków energetycznej spółki akcyjnej o stwierdzenie nabycia służebności gruntowych (odpowiadających służebności przesyłu) przez zasiedzenie dla linii energetycznych z lat 60. i 70. XX w. Właściciele nieruchomości sprzeciwiali się, argumentując, że taka służebność nie istniała w prawie przed 2008 r. i została "wykreowana" w drodze wykładni funkcjonalnej przez Sąd Najwyższy, co narusza konstytucyjną ochronę własności.
Pytające sądy wskazały, że orzecznictwo SN (m.in. uchwały z 2003 i 2008 r.) stworzyło nową normę o charakterze prawotwórczym, umożliwiającą bezpłatne obciążenie nieruchomości bez decyzji administracyjnych, co jest nieproporcjonalną ingerencją w prawa właścicieli.
Kluczowe argumenty TK
• Prawotwórczy charakter orzecznictwa SN: Interpretacja art. 292 i 285 KC wykreowała nową służebność gruntową bez nieruchomości władnącej, naruszając zasadę zamkniętego katalogu praw rzeczowych (numerus clausus, art. 244 KC). Nowe prawa rzeczowe może wprowadzać tylko ustawodawca, nie sąd.
• Brak ustawowej podstawy: Ograniczenie własności musi wynikać wprost z ustawy, nie z analogii czy wykładni. Przed 2008 r. służebność przesyłu nie istniała, więc nie można było jej posiadać ani zasiedzieć.
• Naruszenie zasad konstytucyjnych: Właściciele nie mogli przewidzieć ryzyka utraty praw (brak pewności prawa i zaufania do państwa). To osłabia ochronę własności, czyniąc zasiedzenie pułapką dla obywateli.
• Prawotwórczy charakter orzecznictwa SN: Interpretacja art. 292 i 285 KC wykreowała nową służebność gruntową bez nieruchomości władnącej, naruszając zasadę zamkniętego katalogu praw rzeczowych (numerus clausus, art. 244 KC). Nowe prawa rzeczowe może wprowadzać tylko ustawodawca, nie sąd.
• Brak ustawowej podstawy: Ograniczenie własności musi wynikać wprost z ustawy, nie z analogii czy wykładni. Przed 2008 r. służebność przesyłu nie istniała, więc nie można było jej posiadać ani zasiedzieć.
• Naruszenie zasad konstytucyjnych: Właściciele nie mogli przewidzieć ryzyka utraty praw (brak pewności prawa i zaufania do państwa). To osłabia ochronę własności, czyniąc zasiedzenie pułapką dla obywateli.
Potencjalne skutki wyroku
Wyrok może otworzyć drogę do roszczeń odszkodowawczych właścicieli nieruchomości obciążonych urządzeniami przesyłowymi (np. linie energetyczne, gazociągi) sprzed 2008 r. Szacuje się, że dotyczy to milionów działek. Właściciele mogą domagać się rekompensaty za obniżenie wartości gruntów i ograniczenia w użytkowaniu.
Wyrok może otworzyć drogę do roszczeń odszkodowawczych właścicieli nieruchomości obciążonych urządzeniami przesyłowymi (np. linie energetyczne, gazociągi) sprzed 2008 r. Szacuje się, że dotyczy to milionów działek. Właściciele mogą domagać się rekompensaty za obniżenie wartości gruntów i ograniczenia w użytkowaniu.
Skład orzekający: Prezes TK Bogdan Święczkowski (przewodniczący), sędzia TK Krystyna Pawłowicz (sprawozdawca).
Więcej informacji na stronie TK lub w pełnym uzasadnieniu wyroku.
Opracowała:
Marta Dąbrowska-Górecka
Zespół ds. legislacji
Marta Dąbrowska-Górecka
Zespół ds. legislacji
dodano: Środa, 03/12/2025 08:36
ostatnia aktualizacja: Środa, 03/12/2025 08:48
