W ostatnich latach Polska Federacja Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych wielokrotnie występowała do Ministra Sprawiedliwości w sprawie realnego spadku wynagrodzeń biegłych sądowych. Stosowne wystąpienia w tej sprawie kierowane były również do Prezesa Rady Ministrów, Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego, czy też Przewodniczącej Krajowej Rady Sądownictwa.

    Kolejny apel w tej sprawie skierowaliśmy w dniu 10 stycznia 2024 roku do nowego Ministra Sprawiedliwości - dr hab. Adama Bodnara.

Podstawowe przepisy prawa regulujące te kwestie:

Zgodnie z art. 618f § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks postępowania karnego (tj. Dz.U. z 2022 r. poz. 1375 ze zm.) wynagrodzenie biegłych oblicza się według stawki wynagrodzenia za godzinę pracy albo według taryfy zryczałtowanej określonej dla poszczególnych kategorii biegłych ze względu na dziedzinę, w której są oni specjalistami. Podstawę obliczenia stawki wynagrodzenia za godzinę pracy i taryfy zryczałtowanej stanowi ułamek kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa.

Zgodnie z art. 89 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 1144 ze zm.) wynagrodzenie biegłych oblicza się według stawki wynagrodzenia za godzinę pracy albo według taryfy zryczałtowanej określonej dla poszczególnych kategorii biegłych ze względu na dziedzinę, w której są oni specjalistami. Podstawę obliczenia stawki wynagrodzenia za godzinę pracy i taryfy zryczałtowanej stanowi ułamek kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa.

Uszczegółowienie powyższych przepisów regulujących sposób ustalania podstawowych stawek biegłych sądowych w części dotyczącej postępowania cywilnego znajduje się w § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 989), zgodnie z którym stawka wynagrodzenia biegłych powołanych przez sąd za każdą rozpoczętą godzinę pracy, zwana dalej „stawką”, wynosi - w zależności od stopnia złożoności problemu będącego przedmiotem opinii, nakładu pracy oraz warunków, w jakich opracowano opinię - od 1,28% do 1,81% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa, zwanej dalej „kwotą bazową”. Natomiast w postępowaniach karnych rozwinięcie tego zagadnienia znajduje miejsce w § 2a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym (tj. Dz.U. z 2017 r. poz. 2049 ze zm.), w myśl którego stawka wynagrodzenia biegłych powołanych przez sąd lub organ postępowania przygotowawczego za każdą rozpoczętą godzinę pracy, zwana dalej „stawką”, wynosi - w zależności od stopnia złożoności problemu będącego przedmiotem opinii, nakładu pracy oraz warunków, w jakich opracowano opinię - od 1,28% do 1,81% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa, zwanej dalej „kwotą bazową”.

Z powyżej przywołanych regulacji jednoznacznie wynika, że wysokość stawek biegłych sądowych jest wprost uzależniona od "kwoty bazowej" dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość jest określona w ustawie budżetowej. Jednak stawki procentowe stanowiące drugi element wpływający na wysokość wynagrodzeń biegłych zawarte są w rozporządzeniach Ministra Sprawiedliwości.

Kwota bazowa:

W projekcie ustawy budżetowej na rok 2024 przyjętym przez Radę Ministrów, a następnie przekazanym do Sejmu RP (druk nr 125), w myśl art. 9 ust. 1 pkt 2 pkt a,  kwota bazowa dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe została określona w wysokości 1789,42 zł, a więc analogicznej jak w latach poprzednich. Należy przy tym zauważyć, że w ustawie budżetowej na rok 2008, a więc sprzed 16 lat, kwota bazowa wyniosła 1766,46 zł. Tym samym można jednoznacznie wykazać, że kwota bazowa na której opiera się wynagrodzenie biegłych sądowych w ostatnich 16 latach wzrosła o ok. 1,2%.

Wynagrodzenia w Polsce:

Z ogólnie dostępnych informacji wynika, że w analogicznym okresie nastąpił zdecydowany wzrost wynagrodzeń w Polsce. Z Komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 10 listopada 2023 r. wynika, że przeciętne wynagrodzenie w trzecim kwartale 2023 r. wyniosło 7194,95 zł. (za: https://stat.gov.pl). Z kolei przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w roku 2008 wyniosło 2943,88 zł. (za: https://www.zus.pl). Czyli w tym samym okresie tj. w ostatnich 16 latach przeciętne wynagrodzenie wzrosło o ok. 145%.

Uwzględniając stawki procentowe przywołane powyżej (od 1,28% do 1,81% kwoty bazowej) podstawowe stawki godzinowe dla biegłego sądowego w 2024 roku będą zawierać się w przedziale od 22,90 zł do 32,39 zł.

Jeżeli uwzględnimy fakt, że zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 września 2023 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2024 r. (Dz.U. z 2023r., poz. 1893) minimalna stawka godzinowa od 1 stycznia 2024 roku wynosi 27,70 zł, a od 1 lipca 2023 roku będzie wynosić 28,10 zł, to tym bardziej daje się zauważyć, że stawki godzinowe biegłych sądowych oscylują w granicach dopuszczalnych prawem stawek minimalnych (!!!), a najniższy wymiar godzinowej stawki biegłego (22,90 zł) jest już niższy od stawki minimalnej wynikającej z rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej (27,70 zł). W rozporządzeniu tym wskazano również minimalne wynagrodzenie za pracę, które od stycznia 2024 roku wynosi 4.242 zł., a tym samym zdecydowanie przekracza dwukrotność kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, stanowiącej bazę obliczania wynagrodzenia biegłego.

Wnioski i postulaty:

Powyższe dane wskazują na rażące dysproporcje przeciętnego poziomu wynagrodzeń w Polsce w porównaniu z poziomem wynagrodzeń biegłych sądowych, które to dysproporcje pogłębiają się sukcesywnie z każdym kolejnym rokiem, czego skutkiem jest określanie stawek biegłych sądowych w wielkościach zbliżonych do prawnie dopuszczalnego minimum wynagrodzeń za pracę, a przecież mówimy o wynagrodzeniu wysokiej klasy specjalistów wykonujących czynności na rzecz wymiaru sprawiedliwości.

Biorąc pod uwagę powyższe zwróciliśmy się do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o analizę tej sytuacji oraz podjęcie stosownych działań mających zmienić taki stan rzeczy. Brak waloryzacji kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe określonych w ustawach budżetowych może wynikać z określonych, uzasadnionych przesłanek. Jednak trudno pogodzić się z faktem, że taka sytuacja wpływa bezpośrednio na pauperyzację sytuacji materialnej osób podejmujących się pełnienia funkcji biegłych sądowych. Sytuacja taka wpływa również na ograniczone zainteresowanie osób mających doświadczenie zawodowe oraz ugruntowany dorobek wnioskowaniem o wpis na listę biegłych sądowych.

Minister Sprawiedliwości nie jest samodzielnym decydentem w zakresie zapisów ustawy budżetowej, tym niemniej narzędziem do urealnienia wynagrodzeń biegłych sądowych może być np. podwyższenie procentowych "przeliczników" stawek bazowych zawartych odpowiednio w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym.

Zauważyć należy, że na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji w dniu 24 listopada 2023 roku zostały zamieszczone projekty rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości zarówno w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym, jak też w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym. W wymienionych powyżej projektach rozporządzeń dotyczących określania stawek biegłych odnoszących się zarówno w postępowaniach cywilnych, jak i karnych zaproponowano, że stawka wynagrodzenia biegłych powołanych przez sąd za każdą rozpoczętą godzinę pracy, zwana dalej „stawką”, wynosi – w zależności od stopnia złożoności problemu będącego przedmiotem opinii, nakładu pracy oraz warunków, w jakich opracowano opinię – od 1,67% do 2,36% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa, zwanej dalej „kwotą bazową”. Tym samym stawki te, w przypadku wejścia w życie tych rozporządzeń wzrosłyby o ok. 30%. Projekty przewidywały wejście w życie nowych rozwiązań z dniem 1 stycznia 2024r, co nie nastąpiło. Pomimo tego, że proponowany w tych projektach wzrost wynagrodzeń biegłych w żaden sposób nie rekompensowałby ich wieloletniego, realnego spadku tych wynagrodzeń, to wejście życie proponowanych zmian świadczyłoby o dostrzeżeniu przez władzę publiczną przedmiotowego problemu. 

Wyrażamy nadzieję, że nowy Minister Sprawiedliwości dokona merytorycznej oceny naszych postulatów
i wprowadzi stosowne zmiany w przepisach regulujących kwestie wynagrodzeń biegłych sądowych, a jednocześnie znajdujących się w kompetencjach Ministra Sprawiedliwości, zapewniając chociaż częściową niwelację powiększającej się z każdym rokiem przepaści pomiędzy wynagrodzeniami w gospodarce i wynagrodzeniami biegłych sądowych.

Opracował:
Krzysztof Gabrel