W przesłanej w dniu 7 listopada 2022 roku przez Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej do Marszałku Senatu Rzeczypospolitej Polskiej uchwalonej w dniu 4 listopada 2022 roku ustawie o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 w art. 44 przewidziano dodanie do ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2022 r. poz. 1533) art. 29p w brzmieniu: "W 2023 r. kwota bazowa dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe nie jest waloryzowana”. Tym samym kwota bazowa w 2023 roku będzie nadal wynosiła 1789,42 zł., a stawki biegłych sądowych już po raz kolejny nie będą w żaden sposób zwaloryzowane, czyli nawet minimalnie urealnione.

Na etapie prac nad projektem ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 przesłaliśmy w dniu 2 września 2022 roku na ręce Pana Sebastiana Skuza Sekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów uwagi do tego projektu, w którym podnieśliśmy konsekwencje braku waloryzacji "kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe", skutkujące utrzymaniem stawek biegłych sądowych na dotychczasowym poziomie. Jednocześnie wskazaliśmy, że w uzasadnieniu do tego samego projektu opisano fakt propozycji podwyższenia w 2023 roku w stosunku do 2022 roku wynagrodzeń sędziów, prokuratorów i innych pracowników wymiaru sprawiedliwości o 7,8%, co dodatkowo unaoczniło zupełne oderwanie stawek biegłych sądowych zarówno od poziomu przeciętnego wynagrodzenia, jak i od wynagrodzeń sędziów, prokuratorów i innych pracowników wymiaru sprawiedliwości, na rzecz których to instytucji biegli sądowi wykonują swoje czynności. Stanowisko PFSRM przesłaliśmy również do wiadomości Pana Mateusza Morawieckiego - Prezesa Rady Ministrów. Jednak z opisanych na wstępie zapisów uchwalonej w dniu 4 listopada 2022 roku ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 kwota bazowa dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe w 2023 roku nie będzie waloryzowana.

Uwzględniając powyższe okoliczności Polska Federacja Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych w dniu 15 listopada 2022 roku po raz kolejny wystąpiła w sprawie wysokości stawek biegłych sądowych do Ministra Sprawiedliwości Pana Zbigniewa Ziobro, kierując jednocześnie stosowne stanowisko do Pana Mateusza Morawieckiego - Prezesa Rady Ministrów, Pani Małgorzaty Manowskiej - Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego, a także Pani sędzi Dagmary Pawełczyk-Woickiej - Przewodniczącej Krajowej Rady Sądownictwa.
W pismach tych zwróciliśmy uwagę na wieloletni realny spadek wynagrodzeń biegłych sądowych. Tytułem wprowadzenia przywołaliśmy podstawowe przepisy prawa regulujące te kwestie, następnie odnieśliśmy się do zmiany poziomu wynagrodzeń w gospodarce w porównaniu z wynagrodzeniami biegłych, a także zaprezentowaliśmy rozwiązanie umożliwiające podwyższenie wynagrodzeń biegłych przy niezmienianej "kwocie bazowej".

Zgodnie z art. 618f § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks postępowania karnego (tj. Dz.U. z 2021 r. poz. 534 z późn. zm.) wynagrodzenie biegłych oblicza się według stawki wynagrodzenia za godzinę pracy albo według taryfy zryczałtowanej określonej dla poszczególnych kategorii biegłych ze względu na dziedzinę, w której są oni specjalistami. Podstawę obliczenia stawki wynagrodzenia za godzinę pracy i taryfy zryczałtowanej stanowi ułamek kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa.
Zgodnie z art. 89 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 755 z późn. zm.) wynagrodzenie biegłych oblicza się według stawki wynagrodzenia za godzinę pracy albo według taryfy zryczałtowanej określonej dla poszczególnych kategorii biegłych ze względu na dziedzinę, w której są oni specjalistami. Podstawę obliczenia stawki wynagrodzenia za godzinę pracy i taryfy zryczałtowanej stanowi ułamek kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa.

Uszczegółowienie powyższych przepisów regulujących sposób ustalania podstawowych stawek biegłych sądowych w części dotyczącej postępowania cywilnego znajduje się w § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 989 z późn. zm.), zgodnie z którym stawka wynagrodzenia biegłych powołanych przez sąd za każdą rozpoczętą godzinę pracy, zwana dalej „stawką”, wynosi - w zależności od stopnia złożoności problemu będącego przedmiotem opinii, nakładu pracy oraz warunków, w jakich opracowano opinię - od 1,28% do 1,81% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa, zwanej dalej „kwotą bazową”. Natomiast w postępowaniach karnych rozwinięcie tego zagadnienia znajduje miejsce w § 2a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym (tj. Dz.U. z 2017 r. poz. 2049 z późn. zm.), w myśl którego stawka wynagrodzenia biegłych powołanych przez sąd lub organ postępowania przygotowawczego za każdą rozpoczętą godzinę pracy, zwana dalej „stawką”, wynosi - w zależności od stopnia złożoności problemu będącego przedmiotem opinii, nakładu pracy oraz warunków, w jakich opracowano opinię - od 1,28% do 1,81% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa, zwanej dalej „kwotą bazową”.

Z powyżej przywołanych regulacji jednoznacznie wynika, że wysokość stawek biegłych sądowych jest wprost uzależniona od "kwoty bazowej" dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość jest określona w ustawie budżetowej.
Zauważyliśmy, że w ustawie budżetowej na rok 2008, a więc sprzed 15 lat, kwota bazowa wyniosła 1766,46 zł. Tym samym wykazaliśmy, że kwota bazowa na której opiera się wynagrodzenie biegłych sądowych w ostatnich 15 latach wzrosła jedynie o ok. 1,2%.

Jednocześnie obrazując ogólną sytuację wynagrodzeń, wskazaliśmy, że  analogicznym okresie nastąpił zdecydowany wzrost wynagrodzeń Polsce. Z Komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 20 października 2022 r. wynika, że przeciętne wynagrodzenie w trzecim kwartale 2022 r. wyniosło 6.739,42 zł. Z kolei przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w roku 2008 wynosiło 2943,88 zł. (za: https://www.zus.pl). Czyli w tym samym okresie tj. w ostatnich 15 latach przeciętne wynagrodzenie w Polsce wzrosło o ok. 130%.
Uwzględniając stawki procentowe przywołane powyżej (od 1,28% do 1,81% kwoty bazowej) podstawowe stawki godzinowe dla biegłego sądowego w 2023 roku będą, podobnie jak w poprzednich latach, zawierać się w przedziale od 22,90 zł do 32,39 zł.

Podnieśliśmy, że zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 września 2022 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2023 r. (Dz.U. z 15 września 2022 r, poz. 1952) minimalna stawka godzinowa od 1 stycznia 2023 roku będzie wynosiła 22,80 zł, a od 1 lipca 2023 roku 23,50 zł. Tym samym daje się zauważyć, że stawki godzinowe biegłych sądowych zbliżą się do dopuszczalnych prawem stawek minimalnych, a od lipca 2023 roku najniższy wymiar godzinowej stawki biegłego (22,90 zł) będzie niższy od stawki minimalnej wynikającej  z rozporządzenia Rady Ministrów tj. 23,50zł. (!!!). Zauważyliśmy, że w rozporządzeniu tym wskazano również minimalne wynagrodzenie za pracę, które od stycznia 2023 roku będzie wynosić 3.490 zł., a od lipca 2023 roku 3.600 zł, a tym samym przekroczy dwukrotność kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, stanowiącej bazę obliczania wynagrodzenia biegłego.

Powyższe dane wskazują na rażące dysproporcje przeciętnego poziomu wynagrodzeń w Polsce w porównaniu z poziomem wynagrodzeń biegłych sądowych, które to dysproporcje pogłębiają się sukcesywnie z każdym kolejnym rokiem, czego skutkiem jest określanie stawek biegłych sądowych w wielkościach zbliżonych do prawnie dopuszczalnego minimum wynagrodzeń za pracę, a przecież mówimy o wynagrodzeniu wysokiej klasy specjalistów wykonujących czynności na rzecz wymiaru sprawiedliwości.

Zwróciliśmy się  do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o ponowną analizę tej sytuacji oraz podjęcie stosownych działań mających zmienić taki stan rzeczy. Wyraziliśmy zrozumienie, że brak waloryzacji kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe określonych w ustawach budżetowych może wynikać ze szczególnych przesłanek. Jednak trudno pogodzić się z faktem, że taka sytuacja wpływa bezpośrednio na pauperyzację sytuacji materialnej osób podejmujących się pełnienia funkcji biegłych sądowych. Sytuacja taka wpływa również na ograniczone zainteresowanie osób mających doświadczenie zawodowe oraz ugruntowany dorobek wnioskowaniem o wpis na listę biegłych sądowych.

Ponadto wyraziliśmy zrozumienie, że Minister Sprawiedliwości nie jest samodzielnym decydentem w zakresie zapisów ustawy budżetowej, tym niemniej wskazaliśmy, że narzędziem do urealnienia wynagrodzeń biegłych sądowych może być np. podwyższenie przez Ministra Sprawiedliwości procentowych "przeliczników" stawek bazowych zawartych odpowiednio w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym.

Przywołanym przez nas przykładem zastosowania takiego rozwiązania (podwyższenie procentowych "przeliczników" stawek bazowych) jest wprowadzona ustawą z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1834) zmiana w art. 25 ust. 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2021 r. poz. 1372) zgodnie z którym wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie 2,4-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Zastępując tym samym poprzednie rozwiązanie w którym wysokość diet nie mogła przekroczyć 1,5 - krotności kwoty bazowej. Analogiczne rozwiązania przyjęto również względem radnych powiatu (zmiana ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym) i radnych sejmiku województwa (zmiana ustawy z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa). Przyjmując takie regulacje, co należy podkreślić bez zmiany kwoty bazowej zawartej w ustawie budżetowej, nastąpiło urealnienie maksymalnych diet radnych z kwoty 2 684,13 zł do kwoty 4 294,60 zł (wzrost o ok. 60%).

Kolejnym przykładem zastosowania takiego rozwiązania (podwyższenie procentowych "przeliczników" stawek bazowych) wprowadzonym przywołaną powyżej ustawą jest zmiana zapisów art. 37 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych, w którym maksymalne wynagrodzenie pracowników samorządowych pochodzących z wyboru nie może aktualnie przekroczyć w okresie miesiąca 11,2-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. W poprzednio obowiązującym stanie prawnym była to 7-krotność. Tym samym umożliwiono wzrost wynagrodzeń pracowników samorządowych pochodzących z wyboru o 60%, bez zmiany kwoty bazowej analogicznej jak w przypadku wynagrodzeń biegłych sądowych.

Ponadto, ustawą z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1834) podwyższono również mnożniki przeliczeniowe wynagrodzeń uzależnionych, podobnie jak ma to miejsce w przypadku biegłych sądowych, od kwoty bazowej przyjmowanej do ustalenia wynagrodzenia osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe w przypadku członków Państwowej Komisji Wyborczej (zmieniając zapisy art. 159 ust. 2 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 roku Kodeks wyborczy): w przypadku przewodniczącego z 3,5 na 4,9; zastępcy przewodniczącego z 3,2 na 4,48; członka Komisji z 3,0 na 4,2, zapewniając tym samym wzrost wynagrodzeń członków Państwowej Komisji Wyborczej od 1 sierpnia 2021 roku o 40%.

Stwierdziliśmy, że naszym zdaniem podobne rozwiązanie możliwe byłoby do zastosowania w przywoływanych powyżej rozporządzeniach, których Minister Sprawiedliwości jest samodzielnym decydentem.
Jeżeli zgodzimy się, że biegli sądowi pełnią istotną rolę w prowadzonych przez sądy i prokuraturę postępowaniach, sytuacja staje się niezwykle niepokojąca, zwłaszcza jeżeli weźmiemy pod uwagę fakt, że stawki wynagrodzeń biegłych sądowych oscylują w granicach, najniższych prawnie dopuszczalnych, tj. określonych w drodze rozporządzenia Rady Ministrów na 2023 rok, stawek minimalnych i najniższych wynagrodzeń.

Biorąc pod uwagę powyższe, stosowne pisma skierowaliśmy również do Pana Mateusza Morawieckiego - Prezesa Rady Ministrów z prośbą o wsparcie naszych postulatów w ramach prac Rady Ministrów, a także do  Pani Małgorzaty Manowskiej - Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego oraz Pani sędzi Dagmara Pawełczyk-Woickiej - Przewodniczącej Krajowej Rady Sądownictwa z prośbą wsparcie naszych postulatów autorytetem Instytucji którymi kierują.

Opracował:
Krzysztof Gabrel