Warszawa, dnia 1 grudnia 2014 r.

 

W związku z przesłanym przez Ministra Sprawiedliwości projektem ustawy o biegłych sądowych, przedstawiamy uwagi środowiska rzeczoznawców majątkowych pełniących jednocześnie funkcje biegłych sądowych z zakresu wyceny nieruchomości, należących do stowarzyszeń sfederowanych w Polskiej Federacji Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych.

Federacja skupia 24 stowarzyszenia reprezentujące ponad 3600 rzeczoznawców majątkowych posiadających uprawnienia zawodowe w zakresie szacowania nieruchomości nadane w trybie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r. poz. 518 z późniejszymi zmianami).

Na wstępie chcielibyśmy podkreślić, że biegli do spraw szacowania nieruchomości wykonują swoje czynności w sposób szczególny, wyróżniający tą grupę biegłych spośród biegłych z innych dziedzin, poprzez szczegółowe uregulowanie zasad ich funkcjonowania na poziomie ustawy (ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami) oraz przepisów wykonawczych tj. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz. U. Nr 207, poz. 2109 z 2004 z późniejszymi zmianami). Rzeczoznawcą majątkowym, w myśl art. 174 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami, jest osoba fizyczna posiadająca uprawnienia zawodowe nadane w trybie przepisów tej ustawy. Biegłych sądowych z zakresu szacowania nieruchomości powołuje się lub ustanawia wyłącznie spośród osób posiadających uprawnienia zawodowe w zakresie szacowania nieruchomości. Rzeczoznawca majątkowy nie może odmówić pełnienia funkcji biegłego sądowego. Postępowanie dyscyplinarne w ramach Komisji Odpowiedzialności Zawodowej należy do wyłącznych kompetencji właściwego ministra (obecnie Ministra Infrastruktury i Rozwoju Regionalnego).

 

Uwagi dotyczące art. 13 ust. 1 projektu ustawy

Biegli do spraw szacowania nieruchomości ustanawiani są wyłącznie spośród osób posiadających uprawnienia zawodowe rzeczoznawcy majątkowego. Procedurę postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej regulują zapisy art. 178 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Po wpłynięciu skargi do Ministra Infrastruktury i Rozwoju, zazwyczaj w każdym przypadku, wyłącznie po spełnieniu wymogów formalnych, następuje wszczęcie postępowania wyjaśniającego przed Komisją Odpowiedzialności Zawodowej (dalej KOZ). Prowadzenie postępowania wyjaśniającego w żaden sposób nie przesądza o jakichkolwiek uchybieniach w wykonywaniu czynności zawodowych przez rzeczoznawcę majątkowego. Ma jedynie na celu zbadanie okoliczności będących podstawą wniesionej skargi.

Postępowania wyjaśniające, ze względu na swoją specyfikę, trwają bardzo długo (przeciętnie około roku, a przy odwołaniach do 2-3 lat) i do czasu wydania decyzji przez Ministra o nałożeniu kary nie przeświadczają o uchybieniach w pracy rzeczoznawcy.

Dane statystyczne Departamentu Gospodarki Nieruchomościami Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju Regionalnego z okresu 1999-2013 wskazują, że wszczęto łącznie 936 postępowań przed KOZ z czego zakończono decyzją 735 postępowań, a ukaranych karami pozbawienia prawa do wykonywania zawodu (na okres: 3, 4, 6 miesięcy, 1 roku lub do czasu ponownego zdania egzaminu), czyli karami, o których mowa w projekcie ustawy, było łącznie 139 rzeczoznawców majątkowych. Oznacza to, że na przestrzeni lat 1999 – 2013 w wyniku skarg wniesionych na czynności wykonywane przez rzeczoznawców majątkowych, zaledwie 18 – 19 % skutkowało nałożeniem jakiejkolwiek kary pozbawienia prawa do wykonywania zawodu. Należy podkreślić, że opisane dane dotyczą ogółu rzeczoznawców majątkowych, z których tylko część pełni funkcje biegłych sądowych. Ilość wszczętych postępowań, równoznaczna z ilością skarg, w żaden sposób nie przekłada się na istotne zagrożenie utraty prawa do wykonywania zawodu.

 

Wprowadzenie instytucji zawieszenia, gdy wyłącznie wszczęto postępowanie wyjaśniające przed Komisją Odpowiedzialności Zawodowej umożliwi stronom, czy reprezentującym ich pełnomocnikom „odsuwanie” od spraw „niewygodnych” ich zdaniem biegłych pod byle pretekstem, poprzez skierowanie skargi do Ministra Infrastruktury i Rozwoju.

 

Profesjonalni pełnomocnicy występują zarówno w sądach powszechnych, jak i w postępowaniach administracyjnych, a skierowanie sprawy dotyczącej rzeczoznawcy majątkowego do KOZ poza sądem nie wymaga żadnej zgody i jest bezpłatne, a eliminuje przy takim, jak projektowany zapisie, biegłego ze wszystkich postępowań.

Dlatego też uważamy, że błędem jest wprowadzenie instytucji zawieszenia biegłego w chwili, gdy postępowanie wyjaśniające przed KOZ jest wszczęte, ale nie jest jeszcze zakończone.

Specyfika pracy rzeczoznawcy majątkowego, czy biegłego sądowego  jest zawsze naznaczona ryzykiem narażania się stronom postępowania. Nie trudno jest sobie wyobrazić, że strony skorzystają z łatwego sposobu odsunięcia biegłego poprzez złożenie skargi do Ministra. W każdym przypadku, gdy skarga spełnia wymogi formalne, jest wszczynane  postępowanie przed Komisją Odpowiedzialności Zawodowej. Wówczas zgodnie z zapisem proponowanego art.13 ust. 1 projektu ustawy o biegłych sądowych, biegły jest zawieszony w pełnieniu swoich funkcji do ustania przyczyny powodującej zawieszenie , czyli na czas bliżej nieokreślony.

 

Warto podkreślić, że zapisy projektu ustawy o biegłych w żaden sposób nie uwzględniają zasady domniemania niewinności, jako zasady domniemania uczciwości każdego obywatela, dopóki nie dowiedzie się nieuczciwości.

Zgodnie z art. 42 ust.3 Konstytucji RP „każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu”.

Zasada ta znajduje swoje odzwierciedlenie także w Kodeksie postępowania karnego gdzie w art. 5 §1 stwierdza się, że „oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem”.

Uważamy, że zasadę tę należy bezwzględnie stosować w sposób odpowiedni także do osób powoływanych na biegłych przez sąd.

 

Powszechny, bezpłatny, dostęp do możliwości wniesienia skargi na czynności rzeczoznawcy majątkowego (biegłego), a tym samym wszczęcie postępowania wyjaśniającego może powodować całkowity paraliż pracy sądów, konieczność przerywania postępowań (np. gdy biegły już wydał opinię i zostanie pozbawiony możliwości wydania opinii uzupełniającej) i powoływanie nowych biegłych, tam gdzie konkretny biegły był już powołany.

Takie rozwiązanie niesie za sobą niekorzystne skutki finansowe dla Skarbu Państwa i dla stron postępowania. Dla stron postępowania wówczas gdy biegły traci swoje prawo w trakcie trwania postępowania i strony muszą ponieść dodatkowe koszty związane z nową opinią. Dla Skarbu Państwa w sytuacji gdy strony postępowania są zwolnione przez sąd z ponoszenia kosztów sądowych i to Skarb Państwa jest zobowiązany je ponosić, a także w sytuacji odpowiedzialności odszkodowawczej za przewlekłość postępowania.

 

Ponadto ustawa nie precyzuje przypadku biegłych posiadających dwie specjalności np. budownictwo i wycena nieruchomości, geodezja i wycena nieruchomości, kiedy to ewentualne wszczęcie postępowania wobec rzeczoznawcy majątkowego nie powinno wykluczać pełnienia funkcji biegłego w drugiej specjalności – skarga powinna dotyczyć konkretnych czynności zawodowych, a nie osoby biegłego w ogóle.

Takie rozwiązanie niesie za sobą także niekorzystne skutki społeczne w postaci przedłużających się spraw sądowych, a przy braku możliwości uregulowania spraw majątkowych mniejszą aktywność na rynku obrotu nieruchomościami czy rynku finansowym.

 

W przypadku projektowanego zapisu art. 13 ust. 1 obligatoryjność instytucji  „zawieszenia” biegłego winna być zastąpiona możliwością zawieszenia. Wydaje się uzasadnione wprowadzenie następującej zmiany w treści przepisu na: „Prezes sądu okręgowego może zawiesić biegłego sądowego”. Takie uregulowanie wprowadzi fakultatywność zawieszenia i możliwość oceny przez prezesa sądu okręgowego w prowadzonym postępowaniu ciężaru zarzutów względem biegłego.

 

Uwagi dotyczące art. 2 ust. 2 projektu ustawy

W art. 2 ust. 2 projektu ustawy określono formę decyzji, jako właściwą dla ustanawiania, zawieszania oraz pozbawiania funkcji biegłych sądowych. W przepisie tym należałoby naszym zdaniem uzupełnić katalog o „odwieszanie” funkcji biegłego, aby uwzględnić wszystkie sytuacje przewidziane w ustawie. Bez tego uzupełnienia nieznana będzie forma, w jakiej ma nastąpić „odwieszenie” -  przewidziane w art. 13 ust. 2 projektu.

 

Uwagi dotyczące art. 4 projektu ustawy

Proponujemy zapis o posługiwaniu się tytułem „biegły sądowy” również w postępowaniach egzekucyjnych. Przepis art. 4 ograniczył posługiwanie się tytułem „biegły sądowy” jedynie do dwóch przypadków: wykonywania czynności na zlecenie sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Takie ograniczenie pozostaje w sprzeczności z przepisem art. 813 § kpc, który to przepis wprost wskazuje, że biegli sądowi na zlecenia komornika mają wykonywać oszacowania w postępowaniach egzekucyjnych.

 

Uwagi dotyczące art. 6 ust. 1 projektu ustawy

Proponujemy dodać po słowach „niezgodnie z zasadami sztuki właściwymi dla jego specjalności”: „w przypadku biegłych ds. szacowania nieruchomości po uzyskaniu negatywnej oceny prawidłowości sporządzenia operatu szacunkowego zgodnie z art.157 ustawy o gospodarce nieruchomościami”.

 

Uwagi dotyczące art. 6 projektu ustawy

Postulujemy dodanie ust. 3 do art. 6 w którym nastąpiłoby doprecyzowanie, że jako przeszkodę do pełnienia funkcji biegłego, o której mowa w art. 280 kpc, należy uznać w szczególności nadmierne obciążenie biegłego obowiązkami powierzonymi przez sąd. Uważamy, że nie może nastąpić taki zbieg przepisów jak w projektowanym art. 6, że biegły sądowy nie może odmówić wykonania czynności biegłego, a przesłanki uznania za przeszkodę zależą dowolnie od woli sądu i odmowa może być uznana za nieuzasadnioną, a jednocześnie biegły ponosi konsekwencje za nieusprawiedliwione nieterminowe wykonanie opinii.

 

Uwagi dotyczące art. 7 ust. 1 pkt 3 projektu ustawy

Uważamy, że biegłym sądowym powinna być osoba nie tylko władająca językiem polskim, ale posiadająca jednocześnie polskie obywatelstwo.

 

Uwagi dotyczące art. 7 ust. 1 pkt 5 projektu ustawy

Proponujemy, wydłużenie okresu posiadania doświadczenia w dziedzinie wiedzy, nauki, techniki, sztuki lub rzemiosła, w której można zostać ustanowionym biegłym sądowym z projektowanych trzech do pięciu lat. Uważamy, ze względu na specyfikę funkcji biegłego sądowego, że nie powinno to być miejsce zdobywania jednych z pierwszych doświadczeń zawodowych.

 

Uwagi dotyczące art. 7 ust. 2 projektu ustawy

Negatywnie opiniujemy możliwość powołania jednostek organizacyjnych, działających w dowolnej formie, które mogłyby być wpisane na listę instytucji uprawnionych do wydawania opinii w tym przypadku w zakresie wyceny nieruchomości.  Zgodnie z art.174 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami tylko rzeczoznawca majątkowy (osoba fizyczna) może być biegłym sądowym w zakresie szacowania nieruchomości. Jednostka organizacyjna nie spełnia tych wymogów.

Jednocześnie wydaje się zasadnym wprowadzenie wymogu, aby jednostka organizacyjna  ubiegająca się o pełnienie funkcji biegłego sądowego „dysponowała pracownikami, spełniającymi wymagania stawiane biegłym sądowym, będącymi osobami fizycznymi, zgodnie z art.7 ust. 1”. Zauważamy bowiem istotną nierównowagę pomiędzy wymaganiami stawianymi biegłym sądowym, będącym osobami fizycznymi, a biegłymi – jednostkami organizacyjnymi, które mogą zatrudniać osoby, których wiarygodność zawodowa nie podlega weryfikacji. W tym zakresie proponowany przepis wydaje się być niezgodny z Konstytucją RP. Zachodzi obawa, że opinie jednostek organizacyjnych mogą być sporządzane przez osoby, nie podlegające odpowiedzialności zawodowej.

 

Uwagi dotyczące art. 8 ust. 1 pkt 3 projektu ustawy

Proponujemy, żeby w przypadku biegłych sądowych z zakresu wyceny nieruchomości opinie o posiadanych wiadomościach specjalnych mogły wydawać stowarzyszenia i związki stowarzyszeń zrzeszające osoby zawodowo wykonujące czynności rzeczoznawcy majątkowego, czyli organizacje zawodowe w rozumieniu art. 5 pkt 15 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami. Nasza propozycja wynika z faktu, że rzeczoznawcy majątkowi nie posiadają samorządu zawodowego o którym mowa w art. 8 ust. 1 pkt 3 projektu ustawy.

 

Uwagi dotyczące art. 9 ust. 1 projektu ustawy

Wnioskujemy, żeby ocena jednostki organizacyjnej dokonywana przez komisje lub ekspertów, dotyczyła nie tylko dysponowania warunkami organizacyjno – technicznymi , ale „pełnego spełnienia wszystkich przesłanek art. 8 ust. 1 przez pracowników jednostki organizacyjnej , sporządzających opinie sądowe”. Zwracamy uwagę, że w projekcie brak jest kryteriów wyboru ekspertów do komisji lub pojedynczego eksperta. Uważamy, ze osoby te winny spełniać co najmniej kryteria określone art. 7 ust. 1 projektu ustawy.

Jednocześnie jesteśmy przeciwni doborowi pojedynczego eksperta. Oceny posiadania wiadomości specjalnych powinna dokonywać komisja, jako ciało kolegialne.

 

Uwagi dotyczące art. 11 ust. 1 projektu ustawy

Pozytywnie opiniujemy kształcenie biegłych w zakresie ich praw i obowiązków, ale proponujemy szkoleniami objąć także biegłych już funkcjonujących, czyli w art.11 ust. 1 po słowach „w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia ślubowania” dopisać zdanie „Biegli sądowi wpisani na listę biegłych przed wejściem w życie ustawy powinni odbyć szkolenie w terminie roku od daty wejścia w życie ustawy.”

 

Uwagi dotyczące art. 11 ust. 2 projektu ustawy

Wnioskujemy o sprecyzowanie, na czym ma polegać obowiązek doskonalenia zawodowego i w jaki sposób ma być udokumentowany. Jednocześnie w jaki sposób obowiązek doskonalenia zawodowego będzie realizowany przez jednostki organizacyjne. Naszym zdaniem obowiązek taki powinien dotyczyć wszystkich pracowników danej jednostki, sporządzających opinie. Obowiązek doskonalenia zawodowego jest obciążeniem finansowym i czasowym dla biegłego. Nie może mieć miejsca nierównowaga podmiotów w tym zakresie.

 

Uwagi dotyczące art. 14 ust. 2 projektu ustawy

Proponujemy zapis "Prezes sądu okręgowego może pozbawić biegłego sąsowego jego funkcji w przypdaku otrzymania zawiadomień o okolicznościach, o których mowa w art. 6 ust. 1, dotyczących tego biegłego".

Obecny zapis o dwukrotnym zawiadomieniu skutkującym pozbawieniem biegłego pełnienia funkcji jest zbyt rygorystyczny. Proponujemy także dodać zapis: „Prezes sądu ma obowiązek wysłuchania biegłego przed pozbawieniem go funkcji w przypadkach wystąpienia przyczyn wskazanych w art.6 ust.1.” W obecnie obowiązującym rozporządzeniu w sprawie biegłych sądowych w paragrafie 6, mówiącym o zwolnieniu biegłego z funkcji, w punkcie 3 znajduje się zapis, iż prezes sądu ma obowiązek wysłuchania biegłego. W projekcie ustawy brakuje takiego zapisu, a jest on istotny, gdyż daje biegłemu możliwość obrony. Zdarza się, że sądy wysyłają ponaglenia w sprawie opinii oddanych w terminie, lub wezwania na rozprawę tuż przed rozprawą. Uważamy, że możliwość złożenia wyjaśnień przez biegłego przed prezesem sądu jest bardzo ważna.

 

Z dużym zadowoleniem przyjmujemy propozycję ochrony prawnej biegłego przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych. W naszej opinii wyłączenie odpowiedzialności cywilnoprawnej biegłego za wydaną opinię wobec osób trzecich powinno być także właściwym krokiem.

 

Jesteśmy za podnoszeniem wiedzy biegłych w zakresie prawa procesowego, przysługujących im praw i obowiązków oraz w zakresie postępowania dowodowego.

PFSRM od lat prowadzi szkolenia dla rzeczoznawców majątkowych kandydatów na biegłych sądowych w cyklu trzydniowym, także w tym zakresie. Jako Federacja jesteśmy w stanie przy pomocy wskazanych sędziów zorganizować odpowiednie szkolenia.

Według naszej opinii rzeczoznawcy majątkowi pełniący jednocześnie funkcję biegłych sądowych są osobami posiadającymi wysokie umiejętności zawodowe i doświadczenie zawodowe. Ich wiedza jest stale poszerzana dzięki ustawowemu obowiązkowi ustawicznego kształcenia zawodowego .

Mamy nadzieję, że przekazane uwagi zmienią zapisy projektu ustawy. Uważamy, że ustawa w pierwotnie projektowanym kształcie nie tylko nie poprawi warunków pracy biegłego i jakości sporządzanych opinii, ale zdecydowanie może wydłużyć procesy sądowe.

 

uwagi środowiska zebrała: Małgorzata Skąpska