W Ministerstwie Sprawiedliwości toczą się prace legislacyjne nad projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks Cywilny, ustawy - Kodeks Postępowania Cywilnego oraz ustawy – Prawo o notariacie[i].

Główny wątek wskazanego projektu koncentruje się na zmianie odpowiedzialności za długi spadkowe. Projektodawca zaproponował odwrócenie zasad odpowiedzialności spadkobierców i przycięcia jako podstawowego systemu dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza (do wysokości wartości aktywów spadku).

 

Aktualnie podstawowym systemem jest dziedziczenie wprost, jednoznaczne z przyjęciem nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe. Ma ono miejsce (poza nielicznymi wyjątkami), gdy spadkobierca pozostaje bierny wobec powziętej wiadomości o powołaniu go do dziedziczenia. Nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe spadkobierca może jednak uniknąć. Wymaga to złożenia przez niego w terminie 6 miesięcy od powzięcia wiadomości o tytule powołania do spadku oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza bądź oświadczenia o odrzuceniu spadku. W ocenie projektodawcy nierzadko spadkodawcy nieświadomi skutków swej bierności w zakresie złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, muszą zmierzyć się pełną odpowiedzialnością za długi spadkowe. Zaproponowane nowe rozwiązanie ma stanowić swoiste remedium na niską świadomość prawną w społeczeństwie.

Projektodawca dostrzega konieczność należytego ustalenia stanu majątku spadkowego, przy czym jednocześnie widzi potrzebę zaproponowania zmian, które nie będą nadmiernie obciążały spadkobierców kosztami związanymi ustaleniem wartości aktywów spadkowych. W tym celu proponuje się rozwiązanie, które w pierwszej kolejności nie będzie obciążało spadkobierców kosztami wyceny wartości aktywów spadkowych z udziałem biegłych rzeczoznawców. Słuszność przyjętego założenia wydaje się być dyskusyjna. Dlaczego dziedziczący spadkobierca nie miałby być obciążony kosztami należytej wyceny majątku, w sytuacji, gdy z góry mógłby korzystać z ograniczenia odpowiedzialności za długi? Niezależnie od powyższego w zaprezentowanym projekcie nowelizacji zamysł projektodawcy nie do końca został jednak zrealizowany.

 

W pierwszej kolejności, w celu należytego ustalenia stanu spadku projektodawca proponuje nową alternatywną i nieobowiązkową instytucję – wykaz inwentarza. Wykaz inwentarza ma być dokumentem o charakterze prywatnym sporządzanym przez spadkobiercę, wg wzoru ustalonego rozporządzeniem wykonawczym. Uprawnienie do sporządzenia i złożenia wykazu inwentarza w sądzie lub u notariusza może być realizowane wspólnie przez więcej niż jednego spadkobiercę, a także zapisobiercę windykacyjnego i wykonawcę testamentu. Zgodnie z projektowanym zapisem delegacji Minister Sprawiedliwości określi w drodze rozporządzenia wzór wykazu inwentarza oraz wspólnego wykazu inwentarza, uwzględniający dane osoby lub osób składających wniosek, przedmioty majątkowe należące do spadku, w tym rzeczy ruchome, nieruchomości, pieniądze papiery wartościowe, prawa majątkowe, przedmioty zapisów windykacyjnych, wartość długów spadkowych. W delegacji ustawowej pominięto kwestię konieczności oznaczenia wartości stanu czynnego spadku.

Skoro wykaz inwentarza nie będzie określał wartości przedmiotów spadkowych, to do ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe, konieczne będzie sporządzenie spisu inwentarza.

Zaznaczyć bowiem należy, iż projektodawca nie odchodzi od spisu inwentarza. Projekt ustawy zasadniczo nie zmienia tej instytucji. Planuje się przeniesienie regulacji dotyczącej tego  rozwiązania z rozporządzenia wykonawczego do ustawy. Wydaje się, iż projektodawca przewiduje, że spis inwentarza będzie sporządzony w razie kwestionowania przez wierzyciela spadkowego wykazu inwentarza. Skoro wykaz inwentarza nie będzie określał wartości aktywów spadkowych, sporządzanie spisów inwentarza będzie nieuniknione - w mojej ocenie - w każdej sytuacji,  gdy konieczne będzie ustalenie wartości aktywów. I to przede wszystkim z inicjatywy spadkobierców. W ten tylko bowiem sposób będą oni mieli realną możliwość ograniczenia swojej odpowiedzialności za długi spadkowe.

 

Złożenie wykazu inwentarza będzie inicjowało procedurę ogłoszenia przez sąd tego faktu i umożliwi zainteresowanym wgląd do wykazu. Ogłoszenie o złożeniu wykazu inwentarza zawierać będzie pouczenie o możliwości złożenia wniosku o sporządzenie spisu inwentarza.

Postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza sąd będzie wydawał na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym z zachowku, zapisobiercą, albo wykonawcy testamentu, wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy lub Skarbu Państwa – naczelnika właściwego urzędu skarbowego. Wniosek o sporządzenie spisu inwentarza, podobnie jak teraz, będzie mógł być też złożony bezpośrednio komornikowi. Wykonanie postanowienia o spisie inwentarza sąd zleci komornikowi (w przypadku spadkobrania Skarbu Państwa – będzie mógł zlecić naczelnikowi urzędu skarbowego). Po wykonaniu postanowienia sąd ogłosi o sporządzeniu spisu inwentarza, pouczając jednocześnie o możliwości złożenia wniosku o uzupełnienie spisu inwentarza. Do spisu inwentarza będzie wciągany majątek spadkodawcy z zaznaczeniem wartości każdej rzeczy lub prawa, przedmioty zapisów windykacyjnych, długi spadkowe ze wskazaniem wartości każdego z nich. W spisie inwentarza, tak jak obecnie, będzie też wskazana wartość czystego spadku, z uwzględnieniem wartości rzeczy i praw spornych. Organ dokonujący spisu inwentarza z urzędu ustali jakie rzeczy, prawa, przedmioty zapisów windykacyjnych i długi spadkowe powinny być wciągnięte do spisu.

Z projektowanych zapisów dotyczących spisu inwentarza (w przeciwieństwie do projektowanych regulacji odnoszących się do wykazu inwentarza) jasno już wynika, iż (tak jak obecnie) będzie nim objęta  informacja o wartości rzeczy i praw wchodzących w skład spadku. Jednocześnie proponowane przepisy odsyłają do odpowiedniego stosowania art. 947-949 kpc. Stąd w zakresie dotyczącym nieruchomości przy spisie inwentarza będzie sporządzany protokół opisu i oszacowania, a oszacowania będą nadal dokonywali rzeczoznawcy majątkowi. Nowością będzie dokonywanie oszacowania wg stanu i cen z dnia otwarcia spadku. Albowiem zgodnie z projektowanym art. 63813 § 3 wartość rzeczy, praw, przedmiotów zapisów windykacyjnych i wysokość długów spadkowych ustalana będzie wg stanu i cen z dnia otwarcia spadku.

 

Projektodawca może oczywiście uzupełnić zapisy delegacji ustawowej określającej podstawę do ustalenia wzoru wykazu inwentarza, o kwestię określenia wartości przedmiotów spadkowych. Jednak w takiej sytuacji wobec braku możliwości weryfikacji deklarowanej w wykazie inwentarza wartości aktywów, kwestia rzeczywistego ustalenia zakresu odpowiedzialności za długi spadkowe i tak będzie sprowadzała się do sporządzenia spisu inwentarza.

 

Nie kwestionując zasadności proponowanej zmiany zasad odpowiedzialności za długi spadkowe, przypomnieć należy, iż jedynie udział wykwalifikowanych specjalistów w wycenie aktywów zapewni należytą ochronę - i spadkobiercom i wierzycielom. Skoro wykaz inwentarza nie miałby charakteru ostatecznego, właściwym byłoby jednak pozostanie przy procedurze opierającej się wyłącznie na spisie inwentarza, jako tej, która zapewnia należyte ustalenie wartości stanu czynnego spadku.

 

dodano: Środa, 02/04/2014 09:20

ostatnia aktualizacja: Poniedziałek, 24/10/2016 09:23